Ένα Oπλο του συνολικού σπαρτιατικού στρατού που λησμονείται κατ’ επανάληψη, είναι το ναυτικό. Οι Σπαρτιάτες δεν είχαν ναυτική παράδοση, ούτε απέκτησαν ποτέ. Όμως, το σημαντικό σπαρτιατικό ναυτικό ήταν μια πραγματικότητα η οποία οφειλόταν στους Λάκωνες περιοίκους. Αργότερα, στην Κλασσική εποχή, το κοινό Πελοποννησιακό ναυτικό προερχόταν κυρίως από τους Πελοποννήσιους συμμάχους. Μετά το τέλος της ηγεμονίας της (371 π.Χ.), η Σπάρτη έμεινε ουσιαστικά χωρίς ναυτικές δυνάμεις μέχρι την εποχή του βασιλιά (και όχι «τυράννου») Νάβιδος, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για την τελευταία αναλαμπή του Σπαρτιατικού Ναυτικού.

Η ναυτική παράδοση των παράκτιων Λακώνων περιοίκων, που ήταν κυρίως προ-δωριείς, αρχίζει τουλάχιστον από τη Μυκηναϊκή εποχή, όταν οι Λακεδαιμόνιοι Αχαιοί έλαβαν μέρος στα Τρωικά με 60 πλοία. Ο αποικισμός Σπαρτιατών Δωριέων και Λακώνων προ-δωριέων στην Κρήτη, στη Μήλο, στη Θήρα, καθώς και στην Κνίδο στην μικρασιατική ακτή, δείχνει ότι η λακωνική ναυτιλία συνεχίστηκε κατά τη Γεωμετρική Εποχή (11ος-8ος αι. πΧ). Το ίδιο αποδεικνύει και η ναυτική επιχείρηση της ίδρυσης του Τάραντα στη νότια Ιταλία από τους «Παρθενίες» της Σπάρτης (706/5 π.Χ.), οι οποίοι ξεκίνησαν από το Γύθειο.

Το σπαρτιατικό κράτος δεν είχε εδαφική διέξοδο στην θάλασσα μέχρι τα μέσα του 8ου αιώνα, αλλά η αποικιστική συνεργασία Δωριέων και προ-δωριέων κατά τη Γεωμετρική περίοδο ήταν συνηθες φαινόμενο. Οι μόνοι Λάκωνες Δωριείς που απέκτησαν κάποια ναυτική εμπειρία ήταν οι Σπαρτιάτες άποικοι στο Γύθειο και στα Κύθηρα.

Κατά την Αρχαϊκή Περίοδο (700-480 πΧ) θεωρείται βέβαιο ότι η Σπάρτη διέθετε ναυτική δύναμη πεντηκοντόρων, ενδεχομένως και διήρων, προερχόμενη από τους Λάκωνες περιοίκους. Το 524 διενεργείται η μεγάλη κοινή επιχείρηση του σπαρτιατικού και του κορινθιακού ναυτικού για την ανατροπή του Πολυκράτη, του πανίσχυρου τυράννου της Σάμου. Αυτή η εκστρατεία απέτυχε λόγω της ναυτικής ισχύος της τελευταίας. Ο Ευσέβιος στον «Κατάλογο των θαλασσοκρατοριών», όπως αποκαλείται η αναφορά του αρχαίου συγγραφέα στις ισχυρότερες ναυτικές δυνάμεις της Αρχαϊκής εποχής, αναφέρει τη Σπάρτη ως θαλασσοκράτειρα κατά τα έτη 517-5 π.Χ. Κάτι τέτοιο θεωρείται ότι δεν ισχύει, όταν υπήρχαν ναυτικές δυνάμεις όπως η Κόρινθος, η Αίγινα, η Μίλητος, η Σάμος κ.α., αλλά αποδεικνύει –όπως και η εκστρατεία εναντίον του Πολυκράτη– ότι οι Σπαρτιάτες είχαν στη διάθεση τους έναν μικρό αλλά υπολογίσιμο στόλο. Οι περίοικοι που έδιναν πλοία για τον στόλο, ήταν αποκλειστικά Λάκωνες επειδή οι παράκτιοι περίοικοι της Μεσσηνίας δεν είχαν πλέον καμία ναυτική παράδοση μετά τη σταδιακή φυγή των Αχαιών της Πυλίας προς τη Μικρά Ασία και το Μεταπόντιο της Ιταλίας κατά το διάστημα 1200-600 π.Χ